نائب ایرانی امام زمان (عج)
دوشنبه, ۳ تیر ۱۳۹۲، ۰۱:۱۸ ق.ظ
«ما او را می‌شناسیم، خداوند تمام خوبی‌ها و خوشنودی‌های خویش را به وی بشناساند و او را با عنایت خود خرسند گرداند، از نامه او آگاه شدیم و در مسؤولیت محوله به وی اطمینان داریم، او در نزد ما دارای مقامی است که موجب شادی وی خواهد شد، خداوند احسان خود را نسبت به وی زیاد گرداند...» این، متن نامه ای است که امام زمان(عج)در تایید نیابت خاص سومین نایب شان نوشته اند. نایب خاصی که ملیتی ایرانی داشت:«ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی».
نایب خاص قمی امام زمان
حسین بن روح از خاندان ایرانی نژاد، به نام «آل نوبخت» بود. جد بزرگ
این خانواده یعنی «نوبخت» از بزرگترین ستاره شناسان زمان خود بود. او که
از آئین زرتشت پیروی می کرد در زمان خلافت منصور خلیفه دوّم عباسی (158 ـ
136 ق.) مسلمان شد و سپس با ورود به دربار بنی عباس، در گسترش علوم و
تمدّن اسلامی خدمات چشمگیری از خود نشان داد. فرزندان و نوادگان نوبخت در
عصرهای مختلف به ترتیب از مترجمان چیره دست زبان فارسی به عربی و از ستاره
شناسان، راویان، متکلّمان، فیلسوفان، فقیهان و شعرای سرشناس بوده اند و
حتّی برخی از آنان به مسؤولیتهای مهم حکومتی نیز دست یافته اند.
گرچه خود نوبخت پس از مسلمان شدن در مذهب خلفای بغداد، یعنی مذهب اهل
سنت بود. اما بعدها همه نوبختیان شیعه شدند و از جمله جزو شیفتگان و
یاران خاص اهل بیت(علیهم السلام) شدند.
«ابوالقاسم حسین به روح» هم از جمله نوبختی ها بود. می گویند او به
لهجهٔ اهالی آبه (از روستاهای شهرستان ساوه) صحبت می کرد . طوری که در
بعضی منابع از حسین بن روح نوبختی را با لقب آوی (آوه یا آبه) هم یاد شده
است. شیخ صدوق هم او را از اهالی آوه می دانست.
او از نزدیکان مورد اعتماد محمد بن عثمان (دوّمین نایب خاص) بود و
رابط بین او، عثمان بن سعید و شیعیان بود که در سال 305 هجری قمری، با
وصیت دومین نائب خاص امام زمان (محمد به عثمان) و با رحلت وی، به عنوان
سومین نایب ویژخ امام زمان(عج) منصوب شد و دستخط مبارک امام زمان(عج) در
تایید این انتصاب را دریافت کرد.
نماینده ای ویژه، مورد اعتماد همه
شخصیت جامع حسین بن روح چنان بود که انتصاب وی برای نیابت امام
زمان(عج) بی درنگ مورد توجه و استقبال دست اندرکاران دستکاه نیابت و علمای
سرشناس و صاحب نفوذ در مناطق مختلف قرار گرفت و در نهایت این فقیه فرزانه
توانست دوران حساس و بحرانی این مقطع را به خوبی پشت سر بگذارد.حتّی
فقهای بزرگ شهر قم که در آن ایام از قدرت و منزلت خاصی برخوردار بودند، با
این حال در نهایت بردباری و اشتیاق، از دستورات وی پیروی کردند؛ از جمله
علی بن بابویه، پدر شیخ صدوق (از فقهای پر نفوذ شهر قم) در این هنگام جهت
دیدار با نایب سوّم، به شهر بغداد سفر می کند، چند روزی در محضر حسین بن
روح مانده، مسائلی را عنوان کرده و پاسخش را گرفت و سپس به شهر قم
بازگشت.
به گفتهٔ شیخ طوسی شروع نیابت نوبختی به سال ۳۰۶ هجری/ ۹۱۷ میلادی
بود. او توقیعاتی را منتسب به امام زمان ارائه می‌کرد و به پرسش‌های علمای
قم پاسخ می‌داد. چنین به نظر می‌رسد که حسین بن روح نوبختی بیش از نواب
پیشین نزد شیعیان هم عصرش شناخته شده بود. حسین بن روح توانست به عنوان
تنها نائب زمان خود توسط شیعیان پذیرفته شود و خاندان نوبختی تأثیر غالبی
بر جامعه شیعیان و علما داشتند. حسین بن روح همچنین کوشید تا غیبت را
علاوه بر توجیه براساس حدیث با رویکردی عقلی نیز توجیه نماید. حسین بن روح
علاوه بر آنکه در میان شیعیان بغداد از موقعیت اجتماعی خوبی بهره مند
بود، در میان دستگاه خلافت عباسی بخصوص آل فرات نیز از نفوذ و احترام قابل
ملاحظه‌ای برخوردار بود.
«حسین‌بن روح» دارای برتری‌های فراوانی بود، مهم‌ترین صفت وی رازداری
بود؛ به طوری که «ابوسهل نوبختی» درباره او گفته است: «ابوالقاسم، اگر
امام را زیر دامن خود پنهان داشته باشد و بدنش را با قیچی قطعه قطعه کنند
تا او را نشان دهد، هرگز چنین نخواهد کرد.»
او همچنین با وجود این که خلفا را غاصب حکومتی می‌دانست که صاحبان
اصلی آن، یعنی ائمه (ع) را با زهر یا شمشیر کشته بودند، سیاست تقیه را
دنبال می‌کرد، وی حتی در جلسه مناظره، با پیش گرفتن تقیه در مقابل اهل
سنت، توانست خود را از معرض ظن نجات دهد، در این جلسه مناظره یکی از
دوستانش با جواب او، خنده‌اش گرفته بود، پنهانی سرزنش کرد، دوستش در جواب
گفت: «شنیدن این سخن از نماینده امام تعجب‌آور است و موجب خنده می‌شود»،
حسین بن روح او را تهدید کرد که اگر بار دیگر این سخن را بگوید با او قطع
رابطه خواهد کرد.
21 سال نیابت خاص
حسین بن روح سرانجام در 18 شعبان سال326 هجری قمری، پس از 21 سال
نیابت خاص امام زمان از دنیا رفت. اما از آنجا که هنوز سه سال از دوران
غیبت صغری باقی مانده بود، ضرورت داشت برای ادامه ریاست و تکمیل این دوره
سرنوشت ساز، یک فقیه و شخصیت توانمند دیگر به جای او منصوب شود. از این
رو، حسین بن روح چند روز قبل از رحلت، به دستور امام عصر(عج)، مسؤولیت
دستگاه نیابت را به نایب چهارم، علی بن محمد سَمری سپرد. شیعیان عراق، پس
از تشییع باشکوه پیکر وی، او را در محله نوبختیه، جنب راست ضلع شرقی بازار
«عطاران» به خاک سپردند. اجایی که الان به نام محله «رصّافه» در شرق
بغداد و در منطقه مرکزی و در میان بازار قرار دارد و به «مقام حسین بن
روح» مشهور است.
خاندان نوبختی از جمله خاندان های عالم و نامدار عصر خود بودند و
شاعران، دانشمندان و اصحاب خاص معصومان(ع) از میان انان بوده است. از
جمله:
ابوسهل بن نوبخت، ستاره شناس.
ابوسهل فضل بن نوبخت، فیلسوف و متکلّم.
ابواسحاق بن اسحاق بن ابی سهل، متکلّم و صاحب کتاب «الیاقوت».
ابوسهل اسماعیل بن علی، از اصحاب امام هادی و امام عسکری(علیهما السلام)
ابومحمد حسن بن موسی نوبختی، رجال شناس وصاحب کتاب «فرق الشیعه».
حسن بن سهل نوبختی، منجم مشهور.
ابو عبدالله احمد بن عبدالله نوبختی، شاعر.
