چنان که درک شب قدر، کاری است مشکل، بیان جایگاه و «قدر» شب قدر عملی است دشوار که تنها راه یافتگان به آن شب عزیز می توانند واقعیت و حقیقت آن را بیان دارند; چراکه قرآن به پیامبر خدا فرمود: «وما ادراک مالیلة القدر» ; «و تو چه دانی شب قدر چیست؟»
چه کسانی شفاعت می شوند؟
شفاعت اولیای الهی در روز قیامت، متوقف بر شرایطی است که در همین دنیا باید آن شرایط را به دست آورد. در آیات و روایات، برای هیچ فرد یا گروهی، تضمین نشده است که حتماً مورد شفاعت قرار می گیرند؛ بلکه صفات و ویژگی های کلی کسانی که از این نعمت بهره مند و یا محرومند، بیان شده است. بر اساس آیات و روایات، شرایط شمول شفاعت نسبت به بنده گنه کار، عبارتند از:
1. رضایت خداوند
شفیعان، واسطه فیض خدا هستند و به همین جهت، شرط اصلی و اساسی شفاعت، این است که مورد رضایت و پسند خداوند باشد. شفیعان، کسانی هستند که خداوند، آنان را برای این کار پسندیده و به آنان اجازه شفاعت داده است. قرآن کریم می فرماید: «در آن روز، شفاعت کسی سودمند نیست؛ مگر آن کسی که خدای رحمان به او اجازه دهد».(1)
شفاعت شوندگان نیز باید مورد رضایت و پسند خداوند باشند؛ یعنی شفاعت در حق کسانی موءثر خواهد شد که در دنیا در مسیر اطاعت، بندگی و رضایت خداوند قرار داشته باشند. قرآن کریم می فرماید: «و [شفیعان [شفاعت نمی کنند، مگر برای کسی که مورد رضایت و پسند خداوند باشد».(2)
در حقیقت، شفاعت، تجلّی اراده و خواست خداوند، مبنی بر بخشش و آمرزش بندگانی است که در دنیا عقیده و عملشان مورد رضایت خداوند بوده است؛ هرچند دچار خطا و لغزش نیز شده اند و شفاعت، پاداشی در حق آنان است.
در کلام و سیره امام رضا علیه السلام از ولایت و دوستی اهل بیت علیهم السلام به عنوان نعمت بزرگ خداوند و اوّلین چیزى که پس از مرگ از انسان سؤ ال مى شود، یاد شده است.
از
نگاه اهل بیت علیهم السلام ولایت نعمتی است که همردیف رسالت و نبوت یاد
شده و در قیامت مورد سؤال خواهد بود. در این زمینه مرحوم شیخ صدوق به نقل
از حاکم بیهقى می نویسد: روزى حضرت علىّ بن موسى الرّضا علیهما السلام در
جمع عدّه اى نشسته بود، ضمن فرمایشاتى فرمود: در دنیا هیچ نعمت واقعى و
حقیقى وجود ندارد. بعضى از دانشمندان حاضر در مجلس گفتند: یابن رسول اللّه !
پس این آیه شریفه قرآن (لتسئلنّ یومئذٍ عن النّعیم ) که مقصود آب سرد و
گوارا مى باشد، را چه مى گوئى ؟
حضرت با آواى بلند اظهار نمود: شما این
چنین تفسیر کرده اید؛ و عدّه اى دیگرتان گفته اند: منظور طعام لذیذ است ؛ و
نیز عدّه اى دیگر، خواب راحت و آرام بخش تعبیر کرده اند.
و سپس افزود:
به درستى که پدرم از پدرش ، امام جعفر صادق علیه السلام روایت فرموده است
که : خداوند متعال نعمت هائى را که در اختیار بندگانش قرار داده است ، همه
به عنوان تفضّل و لطف بوده است تا مورد استفاده و بهره قرار دهند.
و
خداى رحمان اصل آن نعمت ها را مورد سؤ ال و بازجوئى قرار نمى دهد و منّت هم
برایشان نمى گذارد، چون منّت نهادن در مقابل لطف و محبّت ، زشت و ناپسند
است .
بنابر این ، منظور از آیه شریفه قرآن ، محبّت و ولایت ما اهل بیت
رسول اللّه صلوات اللّه علیهم است که خداوند متعال در روز محشر، پس از سؤ
ال پیرامون توحید و یکتاپرستى ؛ و پس از سؤ ال از نبوّت پیغمبر اسلام ، از
ولایت ما ائمّه ، نیز سؤ ال خواهد کرد و چنانچه انسان از عهده پاسخ آن
برآید و درمانده نگردد، وارد بهشت گشته و از نعمت هاى جاوید آن بهره مى
برد، که زایل و فاسدشدنى نخواهد بود.
سپس امام رضا علیه السلام افزود:
پدرم از پدران بزرگوارش علیهم السلام حکایت فرمود، که رسول خدا صلى الله
علیه و آله خطاب به علىّ بن ابى طالب علیه السلام فرمود: اى علىّ! اوّلین
چیزى که پس از مرگ از انسان سؤ ال مى شود، یگانگى خداوند سبحان ، سپس نبوّت
و رسالت من ؛ و آن گاه از ولایت و امامت تو و دیگر ائمّه خواهد بود، با
کیفیّتى که خداوند متعال مقرّر و تعیین نموده است .
پس اگر انسان ، صحیح و کامل اقرار کند و پاسخ دهد، وارد بهشت جاوید گشته و از نعمت هاى بى منتهایش بهره مند مى گردد.(1)
در تفسیر آیه شریفه اِهْدِنا الصِّراطَ المستَقیم نقل می کنند که صراط مستقیم یعنی صراطِ مصطفی صلی الله علیه و آله . و عبداللّه بن عباس شاگردِ علی علیه السلام در تفسیرِ آیه اِهْدِنَا الصِّراط الْمُستقیمِ گفته است: ای بندگان خدا! بگویید اِهْدِنا به حُبّ نبیّ صلی الله علیه و آله و اهلِ بیت گرامی اش.
ابی جعفرالباقر علیه السلام از پدر و او از جدش نقل کرده است که رسول اللّه صلی الله علیه و آله فرمود: هر کسی مشتاق است که از پل صراط مثل باد تند پاییزی بگذرد و خود را بدونِ حساب به بهشتِ جاویدان برساند، ولایتِ ولیّ و وصیّ و مصاحب و خلیفه من، علی بن ابی طالب علیه السلام را بپذیرد و بر دل بسپارد. و هرکسی می خواهد در آتش جهنّم سرنگون شود، ولایتِ علی بن ابی طالب علیه السلام را رها کند. به عزّت و جلالِ پروردگارم سوگند! علی علیه السلام باب اللّه است، هیچ کسی وارد نمی شود مگر از آن باب،و او صراط مستقیم است، علی علیه السلام آن کسی است که خداوند، در روز قیامت از ولایت او سؤال خواهد کرد.
مقــــــدمه :
عصر امامت امام سجاد(ع)، عصر اختناق و خفقان و یکی از ادوار بسیار سخت و طاقت‌فرسا برای شیعه بوده است. عصری که حاکمان اموی امام سجاد(ع) را مجبور به در پیش گرفتن سیاست تقیه کردند.[1] در این حضرت زین‌العابدین(ع) در قالب دعا که در حقیقت پیوندی معنوی میان انسان و پروردگار است، رسالت خویش را انجام داد. دعاهای امام سجاد(ع) در «صحیفه سجادیه» که شامل 54 دعا از ایشان است گردآوری شده و به عنوان اثری ارزشمند، نسل به نسل منتقل شده است.
این کتاب ارزشمند از همان قرون اولیه توجه مسلمانان را به خود جلب کرده است به گونه‌ای که علاوه بر شروح و ترجمه‌های متعددی که بر آن نوشته شده، عظمت آن در کلام بزرگان به تصویر کشیده شده است. بسیاری از بزرگان در وصف این کتاب ارزشمند عباراتی زیبا و قابل تامل و پر محتوا بیان کرده‌اند که توجه به آنها می‌تواند بسیار سودمند باشد. این سخنان تکان دهنده بدون شک موجب توجه بیشتر به این کتاب شریف خواهد شد و شاید کمی از محجوریت آن بکاهد.
در مقاله حاضر ارزش و اهمیت «صحیفه سجادیه» را در کلام بزرگان مورد توجه و دقت قرار داده‌ایم. این سخنان که به طور پراکنده در منابع مختلف به خصوص منابعی که در خصوص امام سجاد(ع) نگاشته شده‌اند، وجود دارند، مورد کنکاش، ارزیابی و تحلیل قرار گرفته تا ارزش و اهمیت این کتاب هر چه بیشتر آشکار شود و توجه به آن افزایش یابد. اکنون تلاش بر این است تا بخشی از نظرات بزرگان در خصوص این کتاب شریف به صورت دسته‌بندی به خوانندگان محتر م تقدیم شود.
کلمه امام به معنای پیشوا است. کلمه پیشوا درست ترجمه کلمه امام در عربی است. خود کلمه امام یا پیشوا مفهوم مقدسی ندارد. پیشوا یعنی کسی که پیشرو است و عده ای تابع و پیرو او هستند، اعم از آنکه عادل و درست رو باشد و یا باطل و گمراه.[1]قرآن هم کلمه امام را در هر دو مورد به کار برده است. در یک جا می فرماید:
"وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یهْدُونَ بِأَمْرِنا"[2] "ما آنها را پیشوایان هادی به امر خودمان قرار دادیم".و در جای دیگر می فرماید:
"وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یدْعُونَ إِلَی النَّارِ"[3] "پیشوایانی که مردم را به سوی آتش می خوانند".
در سخنان رسول خدا و ائمه اطهار علیهم السلام، کلمات اهل بیت، عترت، آل محمد و قربی، آل رسول زیاد به چشم می‌خورد. اکنون باید دید اینان کیستند و چه خصوصیاتی دارند.
خداوند
متعال در چهارمین آیة سورة مبارکة قدر می فرماید :
تنزّل الملائکة و الرّوح فیها بإذن ربهّم من کلّ أمر.
فرشتگان و روح،
در آن شب به دستور پروردگارشان با هر فرمانی (برای تقدیر هرکاری) فرود آیند .
