نــــــــــور

سوال: آیا اینطور نیست که خداوند هرکه را بخواهد هدایت کرده و هرکه را بخواهد گمراه می‌کند؟ طبق آیه 26 سوره مبارکه ی بقره : اعوذ به الله من الشیطان الرجیم إِنَّ اللَّهَ لاَ یَسْتَحْیِی أَن یَضْرِبَ مَثَلاً مَّا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُواْ فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُواْ فَیَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَـذَا مَثَلاً یُضِلُّ بِهِ کَثِیراً وَیَهْدِی بِهِ کَثِیراً وَمَا یُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفَاسِقِینَ .

در پاسخ به این سوال شما باید عرض کنم که هدایت و ضلالت به دست خود انسان‌ها است یعنی این انسان است که با اعمالش خود را به جاده هدایت و سعادت می‌رساند و همین انسان می‌تواند با اعمال زشت و ناپسند خود را مبغوض درگاه الهی ساخته و در مسیر ضلالت و گمراهی قدم بردارد، همان گونه که حضرت آیت الله مکارم شیرازی در ذیل همین آیه در تفسیر نمونه می‌نویسد:
ظاهر تعبیر آیه فوق، ممکن است این توهم را بوجود آورد که هدایت و گمراهى جنبه اجبارى دارد و تنها منوط به خواست خدا است، در حالى که آخرین جمله این آیه حقیقت را آشکار کرده و سرچشمه هدایت و ضلالت را اعمال خود انسان مى‏‌شمارد.
توضیح اینکه: همیشه اعمال و کردار انسان، نتائج و ثمرات و بازتاب خاصى دارد، از جمله این‌که اگر عمل نیک باشد، نتیجه آن، روشن‏‌بینى و توفیق و هدایت بیشتر به سوى خدا و انجام اعمال بهتر است.
شاهد این سخن آیه 29 سوره انفال است که مى‌‏فرماید: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً:" ... اگر پرهیزگارى پیشه کنید خداوند حس تشخیص حق از باطل را در شما زنده مى‌‏کند و به شما روشن‏‌بینى عطا مى‏‌فرماید".
و اگر دنبال زشتی‌ها برود، تاریکى و تیرگى قلبش افزون مى‏‌گردد، و به سوى گناه بیشترى سوق داده مى‌‏شود و گاه تا سر حد انکار خداوند مى‌‏رسند، شاهد این گفته، آیه 10 سوره روم مى‏‌باشد که مى‏‌فرماید:
ثُمَّ کانَ عاقِبَةَ الَّذِینَ أَساؤُا السُّواى‏ أَنْ کَذَّبُوا بِآیاتِ اللَّهِ وَ کانُوا بِها یَسْتَهْزِؤُنَ:" عاقبت افرادى که اعمال بد انجام مى‏‌دهند، به اینجا منتهى شد که آیات خدا را تکذیب کردند و مورد استهزاء قرار دادند"! و در آیه دیگر مى‏‌خوانیم: فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ:" هنگامى که از حق برگشتند خداوند دل‌هاى آن‌ها را برگردانید" (سوره صف آیه 5).
در آیه مورد بحث نیز شاهد این گفته آمده است، آنجا که مى‏‌فرماید: وَ ما یُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفاسِقِینَ:" خداوند گمراه نمى‏‌کند جز افراد فاسق و بد کردار را".
بنابراین انتخاب راه خوب یا بد از اول در اختیار خود ما است، این حقیقت را وجدان هر انسانى قبول دارد، سپس باید در انتظار نتیجه‏‌هاى قهرى آن باشیم.
کوتاه سخن این‌که: هدایت و ضلالت در قرآن به معنى اجبار بر انتخاب راه درست یا غلط نیست، بلکه به شهادت آیات متعددى از خود قرآن،" هدایت" به معنى فراهم آوردن وسائل سعادت، و" اضلال" به معنى از بین بردن زمینه‏‌هاى مساعد است، بدون اینکه جنبه اجبارى به خود بگیرد.
و این فراهم ساختن اسباب (که نام آن را توفیق مى‏‌گذاریم) یا بر هم زدن اسباب (که نام آن را سلب توفیق مى‌‏گذاریم) نتیجه اعمال خود انسان‌ها است که این امور را در پى دارد، پس اگر خدا به کسانى توفیق هدایت مى‏‌دهد و یا از کسانى توفیق را سلب مى‏‌کند، نتیجه مستقیم اعمال خود آن‌ها است.
این حقیقت را در ضمن یک مثال ساده مى‏‌توان مشخص ساخت، هنگامى که انسان از کنار یک پرتگاه یا یک رودخانه خطرناک مى‏‌گذرد، هر چه خود را به آن نزدیکتر سازد، جاى پاى او لغزنده‏‌تر و احتمال سقوطش بیشتر و احتمال نجات کمتر مى‏‌شود و هر قدر خود را از آن دور مى‏‌سازد، جاى پاى او محکم‌تر و مطمئن‏‌تر مى‏‌گردد و احتمال سقوطش کمتر مى‏‌شود، این یکى هدایت و آن دیگرى ضلالت نام دارد.