نــــــــــور

توصیف مقام و منزلت امام و بیان تصویر فضائل بیکران او، از دسترس عقول انسان ها و گمان اندیشه های سر گردان بشری به دور است.

در این رهگذر می بایست از منظر امامی معصوم که خود از منبع نبوت سیراب شده و در اوج کمال و تعالی است، به آن نگریست تا از آن جایگاه پر فروغ و نورانی، درکی حاصل شود.

الف) قدر و منزلت امامت
امام رضا علیه السلام در بیان قدر و منزلت امامت چنین می فرمایند :
« ان الاامامه اجل قدراً و اعظم شاناً و اعلا مکاناً و امنع جانباً
و ابعد غوراً من ان یبلغها الناس بعقولهم اوینالوا بآرایهم او یقیموا اماماً باختیارهم. »
امامت، جلیل القدر تر، عظیم الشان تر، والاتر، منیع تر و عمیق تر ازآن است که مردم با عقول خود آن را درک کنند یا با آراء و عقاید خویش آن را بفهمند یا بتوانند خود، امامی برگزینند.
علاوه بر آن با معرفی جلوه هایی از رفعت مقام و جایگاه بلند امام، که از حد فهم و اندیشه انسان ها بیرون است و همگان به عجز و ناتوانی در شناخت کنه وجود او که تجلی نورالهی است اذعان دارند، درباره مقام دست نیافتنی و غیر قابل توصیف « امام » می فرمایند :
« هیهات هیهات ! خرد ها به بیراهه رفته اند و خاطرها سرگردان  و اندیشه ها حیران و سخنرانان زبان در کام و شاعران درمانده و الکن و ادیبان ناتوان و علماء از توصیف مقام و فضیلتی از منزلت و فضائل او درمانده اند و همگی به عجز و کوتاهی خویش اقرار دارند.
پس چگونه می توانند همه صفت هایش را توصیف نمایند؟ و چه کسی یافت می شود که ارزش جایگزینی او را داشته باشد که در عین بی نیازی، نیاز نیازمندان را برآورده سازد؟ و حال آن که او در جایگاه ستاره ای درخشان است که از دسترس افکار و توصیف دیگران به دور است
همچنین امام علیه السلام، ضمن انتقاد از برخورد مردم با امامت، این چنین اظهار فرمودند :
« آیا گمان برده اند که امام، جز در خاندان رسول خدا می توان یافت؟ به خدا قسم هواهای نفسانی شان به آن ها دروغ گفته و اباطیل، آنان را به آرزو انداخته است. در نتیجه از گردنه بلند و جایگاه لغزنده ای که به پایین می لغزد بالا رفتند که پا هایشان از آن خواهد لرزید و به پایین می افتند.
آن ها  با نظر های ناقص و عقول سرگردان و عقاید گمراه کننده خود، در صدد نصب امام برآمدند که جز دوری از مقصد نتیجه ای نخواهند گرفت. خدا آنان را بکشد ! به کجا برده شده اند؟! در صدد کاری بس مشکل برآمده و خلاف حق سخن گفته اند و به گمراهی عمیقی دچار گشته ودر سرگردانی افتاده اند، زیرا با آگاهی امام را ترک کرده اند و شیطان اعمالشان را در نظرشان زینت بخشید و آنان را از راه حق بازداشت و حال آن که بینا و بصیر بودند، آنان انتخاب خدا و رسولش را کنار زده، انتخاب خود را در نظر گرفتند.

ب) شناخت امام از دریچه تشبیهات
امام رضا (ع) با تعبیرات نغز و تشبیهات پر معنا، جلوه ای از حقیقت بیکران « امام » را برای عقول بشری قابل فهم می سازند تا در پرتو انس با آن، آرامش یافته و در راه کمال به هدایت رسد.

1ـ آفتاب پر فروغ
« الامام کالشمس الطالعه المجلله نورها للعالم و هی با لافق بحیث لا تنالها الایدی و الابصار »
امام، همچون خورشیدی فروزان است که پرتو نور آن، سراسر گیتی را در بر می گیرد.
امام، در این میان به خورشیدی تشبیه شده که پرتو عالم تاب خود را از هیچ کس دریغ نداشته و به جهان، نورانیت و روشنایی می بخشد. همچنین از گرمای وجود خود، به همه انسانها، حرارت می دهد تا از سرمای حیرت و سرگردانی در امان باشند. علاوه بر آن که نور او بالذات است و همه انوار عالم، از پرتو او روشنی یافته اند. در حالی که جایگاه بلند او دور از دسترس عقول و اندیشه بشری است وشدت و حدت فروغ آن، مانع از آن است که دیدگاه مادی به آن بنگرد و دست نا اهلان به آن مقام والا برسد.
ونیز در فرازی دیگر با عنوان « الشمس المغینه »  به نورانیت همیشگی و جاویدانش اشاره می فرماید که هرگز خاموشی و سردی ندارد.

2- ماه تابان
« الامامه البدر المنیر و السراج الزاهر و النور الساطع»
امام، ماه درخشنده و چراغ پرتو افکن و روشنایی تابندهاست.
امام، در اوج نورافشانی و درخشش همچون، ماه شب چهارده، پر فروغ و نورانی می تابد و در حد اعلای زیبایی است. چراغ درخشانی است که نور آن همواره در حال تابش است، که امام رضا (ع) در ضمن دعای عصر جمعه، با تعبیر « مصابیح الدجی» یعنی چراغ هایی در تاریکی از آن یاد می کنند.

3ـ ستاره راهنما
«.......... النجم الهادی فی غیاهب الدجی و البیه القفار و لجج البحار»
(او) ستاره راهنما در دل تاریکی ها و صحراهای خشک و بی آب و علف و موج های وحشتناک دریا هاست.
ستارگان، بهترین راهنمایان در پیچ و خم های در صحرا ها و دریا هاست، تا ره پویان، از راه، دور نمانند و به گمراهی نیافتند، واین زیبا ترین تشبیه در باب مقام امامت است که انسان رادر کوره راه های زندگی مادی پر از غفلت و فریب، از سرگردانی و گمراهی نجات داده و به راه حقیقت دعوت می کند به اینکه او :
« الدال علی الهدی و المنجی من الروی»
« راهنمای هدایت و منجی از هلاکت است که در این راهنمایی هیچ کثری و انحرافی وجود ندارد.

4- آب گوارا
« الامام الماء العذب علی الظلماء »
امام همچون آب گوارایی است برای تشنگان
انسان تشنه قدر آب را به خوبی می شناسد و اگر درد تشنگی ولایت داشته باشیم، قدر امام معلوم می گردد و ره سپاری به سوی او شیرین و غنیمت.
امام، همچون چشمه گوارایی است که در کام تشنگان ریخته و مایه حیات و جاودانگی آنها می شود. همان آبی که به عنوان ضروری ترین ماده حیات، به همگان تعلق دارد و باعث نشاط و شادابی در وجود انسان می گردد. پس هر کس خود راازاین سرچشمه هستی، دور ساخته و از آن غفلت کند، در واقع از حق مسلم خویش، محروم گشته است، در حالی که آب جاری همه را سیراب می کند.

5ـ آتشی در بلندی
« الامامه النار علی الیفاع، الحار لمن اصطلی به والدلیل فی المهالک من فارقه فها لک »
امام همچون آتشی است در بلندی های بیابان ها، کسی که از سرما به آن آتش پناه برد، او را گرم    می کند و در مهلکه ها راهنمایی می کند و هر کس از او دست بکشد هلاک خواهد شد.
رمز تشبیه به سوز و آتش در آن است که نور امام، در نزدیک و دور، ایجاد روشنایی می کند، که روشنایی او در دور نشانه ای است از امید و علامتی است بر درستی راه و نور او نزدیک، گرمابخش سرمازدگان و روشنی بخش دل های غفلت زده و راهنمایی است برای گم گشتگان، بس هر کس خود را در پرتو او قرار دهد، با حرارت وجودش، گرم شده و دوری از او، انسان را در سرمای غفلت هلاک می سازد.

6ـ ابر پر باران و باران پر برکت
« الامامه السحاب الماطر و الغیث الهاطل و الشمس المضئیه و الارض البسیط و العین الغریزه و الغدیر و الروضة»
امام، ابر پر باران و باران پر برکت است، خورشید درخشان و زمین گسترده است. او چشمه جوشان و باغ و برکه است. ابر پر بار که با بارش پر برکت خود، زمین را احیاء کرده و با رویش گیاهان سبب نشاط و سلامتی و سعادت انسان ها را فراهم می آورد، ضمن پاکیزه ساختن محیط از آلودگی ها ، چهره آفتاب را پر فروغ تر و خوان پر برکت زمین را گسترده تر می سازد، با جریان یافتن برکه ها و جوشش چشمه هابه جامعه نشاط می دهد. و امام نیز همچون ابر پر بار، مایه برکت مادی و معنوی جامعه می باشد.

7ـ رفیق شفیق
« الاامام الائلیس الرفیق و الوالد الشفیق و الاخ الشقیق و مفرع العباد فی الداهیه »
امام امینی است همراه، پدری است مهربان، او برادر تنی در مصائب پناه بندگان است.
در این عبارت بسیار لطیف اوج مهربانی و شفقت امام نسبت به انسان ها بیان شده است چه اینکه دلسوزی پدر در مقابل فرزندان که همراه با احساس مسئولیت و دغدغه هدایت و ارشاد آن هاست، اشاره به این دارد که او همواره به آرامش فرزندانش می اندیشد و برای اصلاح آن ها، در فکر تمهیداتی است که چه بسا ممکن است بیش ا زخواسته های آنان باشد. و نیز محبت او نسبت به امت، همچون مادری فداکار نسبت به کودک خردسالش است که خود، بارزترین نمونه و بالاترین مظهر عشق و محبت به شمار می رود. و در حمایت و پشتیبانی همچون برادری است که با رفاقت و مهربانی، انیس و همراه اوست.
بر طبق این کلام گهر بار، لطف و عنایت امام بر مردم، افزون از دلسوزی پدرانه، عطوفت مادرانه و صمیمیت برادرانه است. او امینی همراه است که همواره دست انسان ها را می گیرد و به مقصد می رساند.

ج) توصیف امام در کلام امام رضا علیه السلام

1ـ پرچمدار دین :
امام رضا (ع) با استناد به آیه « الیوم اکملت لکم دینکم والتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دنیاً» ضمن بیان مساله امامت به عنوان کامل کننده دین می فرمایند:
« پیامبر قبل از رحلت خود، دین را برای مردم تبین نموده و راه آن را برایشان آشکار ساخت و انان را در مسیر حق قرار داد و علی (ع) را به عنوان امام و پرچمدار دین برای آن ها تعیین فرمود.
ونیز در توضیح آیه « ان اولی الناس بابراهیم للذین اتبعوه» فرمودند :  این امامت خاص رسول خدا بود که به امر خدا به عهده حضرت علی قرار دارد و سپس به اصفیاء و برگزیدگان از نسل آن حضرت منتقل شده
هم ایشان فرمایند : 
« ان الامامه الله اسالا سلام النامی وفرعه السامی »
بی گمان، امام سر رشته دین و پایه بالنده اسلام و شاخه و نتیجه والا و فرازمند آن است.

همچنین به مسئولیت امام در پاسداری از دین اشاره کرده اند و می فرمایند :
« الامام یحلل حلال الله و یحرم حرامه و یقیم حدود الله
و یذب عن دین الله و یدعو الی سبیل و به بالحکمة و الواعظةالحسنه و الحجةالبالغة»
امام ، حلال خدا را حلال و حرام خدا را حرام می کند و حدود او را جاری می نماید و از دین خدا دفاع نموده، با حکمت و موعظه نیکو و دلیل قاطع، مردم را به سوی پروردگارش فرا می خواند.
همچنین در روایتی که امام رضا (ع) دعایی را به یونس بن عبدالرحمن تعلیم فرمودند در باب معرفی معصومین (ع) چنین آمده است :
«اللهم........... ارکان توحیدک و دعائم دینک و ولاه امرک»
یعنی آن بزرگوارن، ارکان توحید و معرفت و ستون ها و استوانه های دین و صاحب اختیاران امر شرع تو هستند،
و نیز در زیارتی دیگر که منسوب به امام رضا (ع) است، این چنین به ائمه معصومین درود می فرستند               
( السلام علی المظهرین امرالله و نهیه السلام علی الدعاة الی الله)

سلام بر آشکار کنندگان امرونهی وحی خدا و مطیعان فرمان الهی، سلام بر مبلغان دین وداعیان خلق به سوی خدا.
بر این مبنا، ائمه معصومین (ع) پرچمدار دین خدایند که پذیرش ولایت آن ها، انسان رادر زیر این پرچم به کمال می رسانند. بنابر روایت اسلام بر 5 پایه استوار گردیده که اساسی ترین آن « ولایت » است که این مطلب در کلام امام رضا (ع) نیز آمده است که فرمودند :
« بالامامه تمام  الصلاه و الزکاه و القیامه و الحج و الجهاد و توفیر الفیء و الصدقات »
توسط امام است که نماز و زکات و روزه و حج و جهاد به کمال خود رسد و غنایم و صدقات وفور می یابد.
چه اینکه بدون ولایت، عبادات،جهت حقیقی ندارد و ایمان بدون جهت ممکن است رو به سوی انحراف گذارد.

2ـ مقام پاکان ( مقام خلیفه اللهی)
امام رضا (ع) امامت را مقام انبیاء وارث اوصیاء تلقی کرده و فرموده اند :
« ان الامامه خلافه الله و خلافه الرسول و مقام امیر المومنین و میراث الحسن و الحسین (ع)»
امامت نمایندگی خداوند و جانشینی پیامبر و مقام امیر المومنین و میراث حسن و حسین است.
بنابراین امامت مقامی اختصاصی برای برگزیدگان و پاکان است. و لذا امام رضا (ع) در ذیل آیه ( انی جا علیک للناس اماما) تشرف و فضیلت یافتن ابراهیم را به این مقام، پس از گذارندن نبوت و خلیل الهی دانسته اند و در جواب سوال آن حضرت درباره فرزندان خود نسبت به این مقام به ابطال امامت ظالمان تا روز قیامت اشاره نموده و آن را برای خواص و پاکان از نسل ایشان که همگی از صالحان به شمار می روند در نظر گرفته اند تا نسل به نسل به آن ها سپرده شود در نهایت و پیامبر اسلام وارث آن گردند.
و پس از آن به عهده حضرت علی و بعد از ایشان تا قیامت در نسل آن حضرت باشد.
ونیز امام رضا (ع) در معرفی این بزرگواران می فرمایند :
« خالصتک من عبادک و صفوتک من خلقک و اولیاءک و سلاسل اولیائک و صفوه اولاد نبیتک»
از بندگان خاص و خالص تر و برگزیده از خلق تو و دوستان خاص و فرزندان محبان برگزیده اولاد پیامبر هستند.
و همچنین در فرازی از زیارت ائمه معصومین، از آن ها به اولیاء خدا و برگزیدگان او و امناء اسرار وحی الهی، دوستان خاص خدا، یاوران دین اوو جانشینان و خلفای الهی تعبیر فرموده اند .
سپس در توصیف نسل پاک امامت، آن ها را از نسل حضرت صدیقه طاهره که هیچ عیبی در نسبت آن نیست و هیچ شریفی، همطراز آن ها یافت نمی شود می داند  و خدا هم هرگونه رجس و آلودگی را از آن ها زدوده است.

3ـ دارای قدرت علمی
« الامام واحد فی دهره لایدانیه احد و لا یعادله عالم و لایوجد منه بدل و لاله مثل
و لا نظیر مخصوص بالفضل کله من غیر اطلب منه له و لا اکتساب بل اختصاص من الفضل الوهاب »

امام دردوران خود نظیر ندارد، کسی به او نزدیک نیست، هیچ دانشمندی با او همطراز نیست، بدل و مثل و مانند ندارد. بدون اینکه به دنبال فضیلت باشد و یا خود فضیلت را بدست آورده باشد، فضیلت به او اختصاص یافته است. خداوند بخشاینده با فضیلت، فضل را به او اختصاص داده است.
و نیز در فرازی دیگر می فرمایند :
علم او دائماً رو به افزونی است، حلم و بردباری او کامل و تمام عیارست بر امر امامت توانا و قدرتمند بوده و به نحوه اداره امور امت عالم و آگاه است......... خداوند انبیاء و ائمه را توفیق می دهد و از علم و حکمت مخزون خود علومی به آنان می دهد که به دیگران نداده و لذا علم آنان از تمامی علوم اهل زمان برتر و بالاتر است.
همچنین امام رضا (ع) امام را الهامی از سوی خدا می دانند که هیچ گاه از پاسخ سوالات در نمی ماند و از رفتار و گفتار صحیح دور و منحرف نمی شود و نیز در دعای خویش برای امام زمان (عج) با عبارت « معادن کلماتک، و حزائن علمک» به علم ائمه اشاره فرموده اند که از سرچشمه علوم خداوندی نشات یافته است.