یاد خدا ، زمینه ساز خودسازی
رابطه یاد خدا با تهذیب نفوس در احادیث اسلامى
اهمیت ذکر الله در احادیث اسلامى بیش از آن است که در این مختصر بگنجد;
آنچه ما به دنبال آن هستیم این است که یاد خدا را به عنوان یکى از عوامل
تهذیب نفس و پرورش فضائل اخلاقى، و سازندگى روح انسان، مورد بررسى قرار
دهیم; در این زمینه نیز روایات زیادى در منابع معروف اسلامى از معصومین(ع)
نقل شده است، که گلچینى از آن را در ذیل ملاحظه مىکنید:
1- در
حدیثى از امام امیرمؤمنان على علیه السلام مىخوانیم: «من عمر قلبه بدوام
الذکر حسنت افعاله فى السر و الجهر; هر کس قلب خود را با یاد پیوسته الهى
آبادان کند، اعمال او در پنهان و آشکار نیکو مىشود.» (1) این حدیث شریف با
صراحت تمام این رابطه را روشن مى سازد.
2- در حدیث دیگرى از همان
حضرت علیه السلام مىخوانیم: «مداومة الذکر قوت الارواح و مفتاح الصلاح;
تداوم یاد خدا غذاى روح و کلید رستگارى است.» (2)
3- در حدیث
دیگرى از همان امام علیه السلام آمده است: «اصل صلاح القلب اشتغاله
بذکرالله; ریشه اصلاح قلب (و تهذیب نفس) اشتغال به یاد خداست!» (3)
4- باز در حدیث دیگرى از همان حضرت علیه السلام مىخوانیم: «ذکر الله دواء اعلال النفوس; یاد خدا داروى بیماریهاى جانها است!» (4)
5- و نیز از همان بزرگوار علیه السلام مىخوانیم: «ذکر الله راس مال کل
مؤمن، و ربحه السلامة من الشیطان; یاد خدا سرمایه کل فرد با ایمان است و
سود آن حفظ از وسوسه هاى شیطان (و خلق وخوهاى شیطانى) است!» (5)
6- باز از همان امام بزرگ علیه السلام نقل شده است که فرمود: «الذکر جلاء
البصائر و نور السرائر; ذکر خدا مایه روشنى چشم دل و نور درون است!» (6)
7- و نیز از همان پیشواى متقیان علیه السلام مى خوانیم: «من ذکر الله
سبحانه احیى الله قلبه و نور عقله و لبه; هرکس یاد خداوند سبحان کند، دلش
را زنده مىکند، و عقل وخرد او را نورانى مى سازد!» (7)
8- و نیز
از همان امام بزرگوار آمده است که فرمود: «استدیموا الذکر فانه ینیر القلب،
و هو افضل العبادة; پیوسته به یاد خدا باشید که قلب را نورانى، و دل را
صفا مى بخشد و برترین عبادات است!» (8)
9- در «میزان الحکمه»
از امام امیرمؤمنان علیه السلام نقل شده است که فرمود: «اذکروا الله ذکرا
خالصا تحیوا به افضل الحیاة و تسلکوا به طرق النجاة; خدا را خالصانه یاد
کنید تا برترین حیات براى شما حاصل گردد، و نیز به وسیله آن، راه نجات را
بپیمایید!» (9)
10- در نهج البلاغه از همان حضرت علیه السلام نقل
شده است که در وصیت معروفش به فرزند گرامى اش امام حسن مجتبى علیه السلام
فرمود: «اوصیک بتقوى الله یا بنى! و لزوم امره و عمارة قلبک بذکره; فرزندم!
تو را به تقواى الهى و التزام به او امر او، و آباد ساختن قلبت با ذکر
خدا، توصیه و سفارش مىکنم!» (10)
11- در «غررالحکم» از مولى
الموحدین امیرمؤمنان على علیه السلام چنین نقل شده است که فرمود: «ذکر الله
مطردة للشیطان; یاد خدا شیطان را از شما طرد مىکند.»
12- به
عنوان حسن ختام، این بحث را با حدیثى از پیامبراکرم صلى الله علیه و آله
پایان مىدهیم، هر چند روایات در این زمینه بیش از آن است که در این مختصر
بگنجد ; فرمود: «ذکرالله شفاء القلوب; ذکر خدا موجب شفاى دلها است!» (11)
از مجموع آنچه در احادیث دوازده گانه بالا آمد، بخوبى مىتوان استفاده کرد
که رابطه بسیار نزدیکى میان «یاد خدا» (ذکر الله) و «تهذیب نفوس» است;
قلب را نورانى مىکند; بیماریهایى همچون کبر و غرور و غفلت و بخل و حسد را
از دل دور مىسازد; شیطان را طرد مىکند; و دل را صیقل مىدهد.
به
گفته بعضى از علماى بزرگ اخلاق، دل و جان انسان جایگاهى است که هرگز
نمىتواند خالى بماند; اگر ذکر خدا آن را پر کند، وسوسه هاى شیطانى از آن
دور مىشود،و اگر خالى از یادخدا باشد جولانگاه لشکر شیطان و وسوسه هاى او
خواهدشد.
از سوى دیگر، مىدانیم که ذات پاک خداوند منبع کل
کمالات است، یاد او سبب مىشود، که انسان هر روز به منبع کمال مطلق نزدیک و
نزدیکتر گردد، و از رذائل اخلاقى که پایه همه آنها را کاستیها و فقدان
کمال تشکیل مىدهد، دور مىسازد.
بنابراین، راهیان این راه باید
ذکر خدا را به عنوان برندهترین سلاح، راهوارترین مرکب، و پرفروغ ترین
چراغ، با خود داشته باشند، تا این راه صعب العبور را بسرعت پشت سربگذارند
و جاده خود را به سوى کمالات انسانى و ملکات فاضله اخلاقى، نورانى و هموار
سازند.
____________________________
1 - تصنیف درر الحکم،صفحه189، شماره 3658.
2 - همان مدرک، شماره 3661.
3 - همان مدرک، صفحه 188، شماره 3608.
4 - همان مدرک، صفحه 188، شماره3619.
5 - همان مدرک، شماره 3621.
6 - همان مدرک، صفحه189، حدیث 3631.
7 - همان مدرک، شماره 3645.
8 - همان مدرک، حدیث 3654.
9 - میزان الحکمه، جلد 2، چاپ جدید، صفحه969.
10- نهج البلاغه، نامه 31.
11- کنز العمال، حدیث 1751.
