«هفت سین» از چه زمانی وارد شعر و ادب فارسی شد؟

هرساله آداب و رسوم متعددی مرتبط با نوروز در کشور برگزار می‌شود، اما شاید بسیاری ندانند که رسومی مانند سفره هفت سین از چه زمانی شکل گرفته است.

امیراسماعیل آذر، پژوهشگر و استاد زبان و ادب فارسی، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، با اشاره به سابقه حضور «هفت سین» در شعر و ادب فارسی گفت: در پژوهش‌هایی که انجام شده، در ادبیات کهن و میانه نمونه‌ای دیده نشده که از «هفت سین» استفاده شود؛ اگر هم هست آنقدر کم است که پژوهشگران کمی با آن مواجه شده‌اند. در مجموع باید گفت که آدابی مانند «هفت سین» به دلیل توجه شاهان دوره قاجار، از این دوران وارد زبان و ادب فارسی شد. پادشاهان قاجار در نوروز بار می‌دادند و سفره هفت‌سین می‌گستردند. این موضوع در آثاری که از دوره قاجار به دست ما رسیده، قابل بررسی است.

وی با بیان اینکه نشانه‌های نوروز در ادبیات فارسی بسیار است و شاعران با استفاده از آنها مضمون‌سازی‌های متعددی انجام داده‌اند، افزود: برای نوروز در ادب فارسی نمی‌توان به دنبال سابقه و پیشینه گشت، چرا که هیچ تاریخی برای نوروز وجود ندارد. از زمانی که آریایی‌ها وارد ایران شدند، نوروز وجود داشته است. بنا به گفته کسانی که در این زمینه تحقیق کرده‌اند، ما نمی‌توانیم زمان مطلقی را برای نوروز در نظر بگیریم، اما در مجموع می‌توان گفت که در کارهای نثر بیش از نظم به نوروز و آداب و رسوم مرتبط با آن اشاره شده است. کتاب‌هایی مانند کامل ابن اثیر، نوروز نامه، تاریخ مسعودی و آثار الباقیه به این موضوع اشاره کرده‌اند.

این استاد زبان و ادب فارسی با بیان اینکه در دوره قاجار بیشترین توجه به نوروز و آداب مربوط به آن شده است، ادامه داد: آداب و رسوم مربوط به نوروز جزو آئین‌های فولکلور ایرانی‌هاست که از گذشته وجود داشته، اما از زمان صفویه حضور آنها را در ادبیات فارسی شاهد هستیم. اوج پرداختن به این موضوعات در دوره قاجار است؛ و این موضوع هم نشأت گرفته از نگاه غربی‌ها به آداب و فرهنگ ایرانی‌هاست. سیاحان بسیاری در این دوران از غرب وارد ایران شدند و شروع به نوشتن درباره فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی‌ها کردند. اکثر این نقل‌قول‌ها از 200 سال پیش شروع شده است.

آذر همچنین درباره ریشه «هفت سین» گفت: برای این موضوع هم نقل قول‌های متعددی وجود دارد. گفته می‌شود که در زمان‌های گذشته سینی‌ای از چین وارد ایران شد که در آن هفت گودی وجود داشت و در هرکدام از این گودی‌ها، یک عنصر و چون این سینی به هفت قسمت تقسیم شده بود،‌ به «هفت سین» معروف شد. این یک نقل قول است، اما در واقع اینکه چرا به «هفت سین»، «هفت سین» اطلاق می‌شود نه «هفت شین» کسی نمی‌داند.با وجود این، می‌توان درباره پیشینه هرکدام از اجزای هفت سین صحبت کرد؛ مثلاً سکه که تاریخ پیدایش آن کم و بیش مشخص است، برای آرزوی سالی پررونق در «هفت سین» گذاشته می‌شود. یا درباره «سبزه» نیز نقل قول‌هایی وجود دارد؛ مثلاً اینکه کسب و کار و کشاورز رونق داشته باشد.

وی افزود: گفته می‌شود مردم در کردستان چنین رسمی داشتند که چند گیاه را می‌کاشتند و هر کدام که زودتر از سایر گیاهان، بزرگ می‌شد و رشد بیشتری داشت، در آن سال مورد توجه قرار می‌گرفت و آن را بیشتر می‌کاشتند و چون «سنجد» زودتر از دیگر گیاهان بزرگ می‌شود، این درخت مورد توجه قرار می‌گرفت و کم‌کم به عنوان یکی از اجزای هفت سین تعریف شد.

آذر همچنین به تاریخ پیدایش «حاجی فیروز» در تاریخ ایران اشاره کرد و گفت: حاجی فیروز در واقع نماد سیاهان زنگباری است که برده بودند و به مناسبت نوروز، آزاد می‌شدند و در کوی و برزن شادی می‌کردند.