نــــــــــور

اسرار وضو

ای بپندار وجود آلوده، خود را پاک ساز
کاین طهارت سالک ره را، نمازی می کند.

تلخیص وضو، عبارت از دو شستن و دو مسح است.

وضو نیز که خود در جزو طهارت ظاهر است، دارای آداب ظاهریه و باطنیه می باشد، و در این هر دو نیز اسرار و رموزی نهفته است، که ما به لحاظ دوری جستن از اطاله کلام و خودداری از ایجاد ملال برای خوانندگان عزیز، بدون تفکیک آن دو، اجمالا بذکر بعضی از آن اسرار و رموز اکتفا می نماییم:

همین وضو، که عبارت از دو شستن و دو مسح است( و شاید برخی از عوام الناس بنظر ناچیزی بر آن بنگرند) با قطع نظر از ازاله چرک ظاهر و پلیدیهای جسمی که موجب حفظ بهداشت عمومی بدن است، دارای حکمتها، تذکرات، تنبیهات و بیدار باشهایی است که هر گاه فرد نمازگزار بدانها پی برده و همانطور که در اخبار ائمه اطهار علیهم السلام است و بوسیله علماء والامقام و حجج اسلام (کثر الله امثالهم و ایدهم بتاییداته) ترجمه و تلخیص گردیده و راه اجرای آنرا نموده اند معمول گردد، اصلاح باطن را متضمن بوده و بالفطره اصلاح نفس نیز بر آن مرتبت خواهد بود.

با رعایت آن آداب و اسرار، همینکه نمازگزار، دل از غیر خدا پاک ساخت، نیمی از عمل معرفتش کامل گشته و خود را با خدایتعالی مانوس می یابد، تدریجا بسیاری از حقایق را در باطن خود دریافته و در نیمه دیگر از عمل معرفت، نوبت بتابش انوار جلال عظمت الهی میرسد. 

                     ادامه مطلب را ببینید

اینجاست که نمازگزار، بعظمت خلقت آگاه و باسرار دین آشنا گردیده و از روی شوق و رغبت، باطاعت و بندگی خدا می پردازد.
آنگاه، انس بخدا را انجام شده، نفس خویش را آباد و منظور از عبادتش را بحصول پیوسته می نگرد(اللهم الرزقنا)
در امر وضو، مستحبات و مندوباتی است که آداب آن در کتب فقهیه واضح و روشن است، و ما اکنون ببرخی از رموز و حکمتهای آن اشاره نموده و سپس اهم اسرار و آداب آنها را متذکر می شویم.
در شستن مواضع وضو، باید بدانیم، اعضاء و جوارحی که امر بشستن آنها شده، چون در امور دنیوی بیش از سایر اعضاء بدن دخالت داشته و در کدورات طبیعت فرورفته، در تاریکی حوادث( نسبت بکارهای روزانه) بیشتر مباشرت داشته و در نتیجه از اهلیت در عبادت و مناجات خداوندی خارج شده اند، اکنون شستن آنها واجب گردیده است.

حکمت دیگر امر به وضو اینستکه بنده برای حصول قابلیت در مذاکره و مکالمه با پروردگار خود، آماده و پاکیزه گشته، کسالت از وجودش برطرف و خواب از چشمانش بدر رود.
امر بوجوب شستن صورت و دستها، و مسح سر و پاها، از این رو است که این اعضاء در نماز بیشتر بکار می آید.

زیرا که سجده و خضوع بوسیله صورت و عرض حاجات با سر و رو بقبله انجام می گیرد.
پاها نیز، قیام و قعود نماز را بجا می اورند.
از آنجا که دل و قلب انسان که رییس و مدبر بزرگ اعضاء و جوارح است، محل نظر و رحمت و مورد عنایت ذات مقدس خداوند یکتا و بیهمتا است، نماز گزار باید، بشروع وضو متذکر باشد که عزم بازگشت بسوی حضرت پروردگار را دارد،‌ و لذا در نیت خود قصد کند که دلرا از علایق خسیسه دنیوی و اخلاق ذمیمه پاک سازد، و سپس قبل از هر عمل دیگر خود را از کثافات خالی و از خباثت عاری نماید، تا بدن آرام و راحت شده، برای معراج قابل و آماده گردد.

کثافات بر سه قسم طبقه بندی شده است.

اول: حدث اکبر، که غسل را ایجاب می نماید.
دوم: حدث اصغر، که وضو را لازم می سازد.
سوم: سایر کثافات و نجاسات و پلیدیهای بدن (که ازاله آنها لازم است.)

زیرا هر چیزی جا و محل معینی دارد( همچنانکه جای درندگان در خلل و جبال جنگل، و جای ماهیان در آب، و محل پرندگان در فضای پهناور، و جولانگه خزندگان در زمین خاکی است.) ادمی را با همراه داشتن جزیی از اواع کثافات، در ملکوت و مجلس قرب الهی راه نیست تا بتواند، با آن حال ناشایست، بنماز قیام و در این معراج قدم نهاده، با ارواح مقدسه و نفوس قدسیه هم افق گردد، و این مسلم است که ناپاکانرا با مجالس پاکان، و اسیران را با منازی ازادگان نسبتی نیست.
عنایت الهی را بنگرید که چگونه خیر و صلاح بندگان در تمام حرکات و اطوار و رفتار مطمح نظر قرار گرفته است.

و از سویی نماز گزار باید توجه داشته باشد حال که قصد شروع معراج را دارد، تنها با شستشوی ظاهری پلیدیهای بدن، وی را باین عوالم راه نیست، مگر اینکه دلرا نیز از صفات رذیله و شهوات خبیثه پاک ساخته، عزم خویش را جزم نماید، تا اعضاء خود را که جزء الات شهویه بوده اند از شهوات دنیا باز گیرد، بنحویکه صفا و نورانیت در تطهیر همه اعضایش اثر بخشد.

فرد نماز گزار علاوه بر پاک نمودن ظاهر بدن باید در ستردن فضولات غیر ظاهر نیز کوشا بوده و فضولات غیر نجس را زدوده و مندوبات وضو را از ناخن گرفتن، و پیش از وضو هر دو دست را تا مچ شستن، دندان مسواک کردن را رعایت نماید و بالاخره بهنگام شروع بکار وضو در دل بگذراند که اجرای این امور و رعایت جزییات آنها همه برای عبادت و راز و نیاز بدرگاه معبود چاره ساز است.
در تایید اهمیت وضو، ضمن روایات می خوانیم که رخسار مبارک رسول اکرم ص بوقت وضو دگرگون می شد.

وقتی از حضرتش علت دگرگونی و تغییر رخسار مبارک را که بهنگام وضو دست میداد پرسیدند، فرمود:
هنگام ادای امانتی رسیده است که خدایتعالی آنرا باسمانها و زمین عرضه کرد و همه از تحمل آن ابا کردند.

نه فلک راست مسلم، نه ملک را حاصل
آنچه در سر سوید ای بنی ادم از اوست

اکنون اداب و اسرار اعمال وضو را با رعایت ترتیب آن در یابیم:

اول: سه مرتیه مضمضه و استنشاق( در صورت پاکی آب و رغبت بدان)
که این عمل از نظر باطن، قلب را از حرام، پاک و نورانی ساخته و زبان را بحکمت می اراید، و از نظر ظاهر باید گفته شود که فلسفه استنشاق در گذشته از لحاظ بهداشت نیز ناپیدا بود و بظاهر چنین استنباط می شد که تشریع وضو تنها برای نظافت و بهداشت است.
دیگر رساندن اب بر بینی( بویژه آنگاه که باطن بینی خالی از ماده لزجه باشد) چه لزومی دارد و هرگاه خالی نباشد با رساندن آب، آنهم اب سرد و بدون کمک دست بپاکیزگی آن چه اطمینانی حاصل است، تا اینکه حکمت طبی استنشاق را دریافتند، که چون بینی یکی از دروازه های کشور بدن است و بعلت لزوم تنفس و احتیاج با استنشاق هوا، چه در خواب و چه در بیداری راه ورود میکربها بر آن باز است، در حین انجام تنفس گرد و غبار و کثافات مخلوط با هوا را در خود نگاهداشته و با پیشروی آنها به قصبه الریه( بلکه گاها با ورد آنها به ریتین) سلامت انسان را تهدید است.
پس منخرین، در عین حال عهده داری عمل مهم وارد ساختن هوای صاف به ریتین، مخزن کثافات و میکربها نیز قرار می گیرد که بالنتیجه در غضروفهای بینی گاهی کرمی تولید می شود که هم درد بسیار شدیدی ایجاد، و هم موجب کاهش بینایی چشم می گردد، و اینکه خداوند متعال، موهای ریزی در مجری منخرین و رطوبت مخاطی در بینی مقرر فرموده از همین رو است که این میکربها مجذوب و بازداشت گردند.

عمل استنشاق و شستن بینی، با اب سرد، برای سهولت تنفس و برطرف شدن میکربها و دفع اینگونه کرم، بهترین وسیله تشخیص داده شده که:

- همه روزه در چند نوبت میکربها مجری نابود و مجذوب اب سرد شده، مجاری تنفس پاک، بهداشت و سلامتی و سعادت ما تامین می شود.

- مجری را تمیز و بی خطر می سازد.

- از بروز امراض ریوی و ظهور سل و ضیق النفس مصون می دارد.

- از حمله زکام ( که ام الامراضش می نامیم) جلوگیری می نماید.

- حالت نشاط و رفع غم و تعادل فرح را، در وجود ما برقرار می نماید.

- تعادل عصبی، در تمام بدن بوسیله تحریک اعصاب سمپاتیک ایجاد می گردد.

از روایات اهل بیت عصمت علیهم السلام چنین مستفاد می گردد که اب گرم با همه مزایایی که در موارد مختلف دارد در وضو کراهت داشته و وضو با اب سرد افضل از ابگرم است.
زیرا میکربهایی که بر اعضاء وضو قرار دارند و محتمل است نفوذ جلدی پیدا کرده و وارد بدن شوند، فرمانهای ازتی اب سرد انها را نابود میسازد و هر چه اب سرد تر باشد اکسیژن بیشتر و فعالیت میکرب کشی فرمانها زیادتر است.

سنت است که اب وضو خشکانده نشود، تا بحال خود خشک گردد( گرچه در خشکانیدن بوسیله پارجه و حوله نظیف مجازیم) اما ابقاء رطوبت وضو بر خشکاندن رجحان داشته و مستحب می باشد.
فلسفه این امر نیز انست که مادام که اعضاء خشک نشده اند فرمانها به فعالیت خود ادامه می دهند.

یک منظور دیگر شارع مقدس اسلام از استحباب مضمضه و استنشاق در غسل و وضو این بوده که اب وضو پاکیزه و قالب شرب باشد.
با توجه باین دستورات، اب گندیده و پلید، نه تنها برای مضمضه و استنشاق و یا غسل و وضو منتج به زیان است، بلکه بجای آب استنجا هم نمی توان از ان استفده نمود. زیرا نفوذ میکرب بداخل بدن از مسامات جلدی نیز میسر است.
اکثر پزشکان غرب،‌با اظهار شگفتی از این دستورات ارزنده بهداشتی اسلام (انهم در چهارده قرن پیش، که نه میکرب شناخته شده و نه میکروسکوپ وجود داشته) همگی معترفند که موسس دیانت اسلام کاشف این کشف بوده است.
زیرا از وجود میکرب و راه ورود ان به بدن بخوبی آگاه بوده و طریق مبارزه با انها را نیک تشخیص داده و در نتیجه دستورات بهداشتی را نیز توام با دستورات دینی (در خور ظرفیت و ادراک مردم ان عصر) تبلیغ فرموده است.

دوم: نیت

(آنچه که تذکر ان در اینجا لازم می اید ان که از اول شروع وضو همینقدر که قربه الی الله شاعر بعمل خویش باشیم کافی بوده اوردن کلام بر زبان لازم نیست.)

سوم: شستن صورت... از بالای پیشانی تا چانه.

زیرا اکثر حواس ظاهره و بیشتر اسباب مطالب دنیوی در صورت ادمی قرار دارد.

چهارم: شستن دستها – از مرفق(ارنج) تا سر انگشتان( مردان از پشت بالای مرفق، زنان از روی مرفق) از آنجا که قسمت اعظم کارهای پست و امور دنیوی و خواهشهای نفسانی و شهوات طبیعی، همه بوسیله دستها انجام می گیرد.

پنجم: مسح سر- با تری دست راست، بحدسه انگشت و سطح و درازی ان( تقریبا یک چهارم جلوی سر)
سر، منبع افکار و تدابیر و محل تمرکز قوای دماغیه بوده و قوه فکر و عقل (که منشا برانگیختن حواس بر امور دنیایی، و مانع از توجه و اقبال بامور اخرتی است.) در سر ادمی قرار دارد، و مرادات نفسانی از ان حاصل می گردد.
با مسح سر و رسیدن رطوبت بر روی بشره جلو سر، دوران دم، در این عضو فورا شدیدتر شده و سلولهای دماغی، برای تفکر اماده تر و در حقیقت با تامین اکسیژن هوا، با این استنشاق جلدی، فعالیت سلولهای دماغی نیز سریعتر می گردد.

ششم: مسح روی پاها- باب وضو (ابتدا بر راست) از سر انگشت تا جاییکه پنجه و پا بهم می پیوندد. زیرا پاهای آدمی، الت و افزار وصول بمحل مقصود و حصول کارهای دنیوی است.

دانشمندان و پزشکان متحد القولند، همه بدن بویژه پاها، شدیدا بجذب اکسیژن و هواخوری و استنشاق جلدی نیازمندند، لذا شارع اسلام، تامین چنین احتیاج را نیز در ضمن مقررات اداب وضو از نظر دور نداشته و با اموختن فلسفه مسح پاها، از این طریق نیز سلامتی جامعه اسلامی را تامین و تضمین فرموده است.

وضو مقررات و مستحبات دیگری دارد، که برخی از موارد ضروری انرا متذکر می شویم:

- هر گاه عضو شسته شده قبلی بر اثر حرارت و یا باد، خشک شود، احتیاط است که وضو از سر گیریم(بهمین سبب است که در مواقع بروز اشکال ((وجود باد و حرارت)) تعجیل در وضو را روا دانشته اند.)

- این مسئله نباید از نظرها دور بماند که وضو باید تنها بقصد وضو باشد. بدینمعنی که فی المثل در هوای گرم نباید بقصد خنک شدن وضو ساخته شود، و نیز اعمال وضو باید پی در پی (بدون فاصله) انجام یابد، زیرا وضو مانند غسل نیست که بتوان عضوی را شسته، و بعد از لحظه ای عضو دیگر را شست، و لذا هرگاه در وضو چنین پیش اید، بناچار باید وضو از سر گرفت.

- بوقت ضرورت(کمی اب) در وضو نیز مانند غسل، همان تر شدن اعضاء کافی است. اما مسح کردن جاییکه باید شست و همچنین شستن جاییکه باید مسح نمود جایز نیست.

- هرگاه اضطرارا در زیر باران نیت وضو بشود و باران اعضا وضو را تر کند وضو حاصل است.

- در وضو، شستن باطن بینی و دهان و چشم را لازم ندانسته اند لیکن استنشاق و گشودن چشم ( در هنگام شستن صورت) و ذکر بسم الله( در شروع بوضو) و مسواک دندان(قبل از وضو) مستحب است.

از انجا که ادمی همیشه باید بیاد خدا بوده و بذکر او گویا باشد سزاوار است(جز در حال اضطرار) انی بدون وضو نگذراند.
زیرا وضو، علاوه بر اینکه خود ذاتا در شمار عبادات بوده و شرط صحت نماز و بعضی از امور دیگر است،‌فلسفه ان(بالاتر از فواید مادی و نتایج جسمانی ) بفواید معنوی و روحانی کشیده شده و مایه وصول به مقام قرب می باشد. و از سویی بنفسه موجب صحت و طول عمر و نورانیت باطن است.
بعلاوه شخص دائم الوضوء علاوه بر بهره مندی از خواص بسیار آن، علم و ایمان و رزقش فزونی می یابد.
با وضو بودن همیشگی برادران و خواهران دینی، بهنگام حضور در مجامع دینی و محضر علماء، دخول بمساجد و حرم و مقبره ائمه هدی اماکن شریفه و همچنین بوقت مس قران مجید و خواندن احادیث و کتب علماء اعلام و بزرگان دین، اشتغال بمطالعه دروس و مباحثه، و ذکر اسماء الله و بر زبان راندن نامهای مبارک حضرات معصومین سلام الله علیهم اجمعین خواصی زاید الوصف دارد، و حالت غیر پاکی و نداشتن وضو غیر قابل تصور است.

هر کس کشد بچشم حیا سرمه ادب
بیند جمال شاهد مقصود بی حجاب

و به عنوان حسن ختام مبحث وضو:
از ذونون مصری پرسیدند چگونه طهارت می سازی، و به چه قسم نماز می گذاری؟
گفت:
بمجرد قصد نماز، از ریا استبرا می کنم، از نفاق استنجاء می نمایم، از غل و غش طهارت می سازم، از عجب و کبر بدور می شود، سرمه حیا در چشم می کشم، لباس نیاز در بر و عمامه تواضع بر سر، و نعلین خوف و خشیت در پا می کنم، طلیسان رضا بر می افکنم، کمر خدمت در میان جان می بندم،‌ طوق منت در گردن و تاج محبت بر سر می نهم، شمع در دل می افروزم، اتش عشق در جان می زنم، انگاه بدر دوست می ایم و با دوست راز گویم.