شخصیت امام علی (ع) در نهج البلاغه

برای شناخت امام(ع) علاوه بر مطالعه تاریخ و تحلیل آن، می توان به سخنان آن حضرت درباره خودشان یا سخنان کسانی که حضرت را درک کرده و در مکتبش پرورش یافته اند - بی واسطه یا با واسطه - و حتی دشمنانش مراجعه کرد.

از آنجا که امام(ع) از مقام عصمت برخوردار است، شناخت حضرتش برای غیر معصوم کاری مشکل و چه بسا غیر ممکن است; به همین جهت، شاید بهترین راه شناخت حضرت مراجعه به سخنان معصومان(ع) و از جمله خود ایشان باشد.

لذا در این نوشتار بنابر آن است که امام(ع) را از زبان مبارکش معرفی کنیم. طبیعی است که با بضاعت ناچیز نگارنده و محدودیت مقاله، فقط به جلوه های اندکی از شخصیت آن بزرگوار پرداخته ایم .

عدل و احسان در سیره علی (ع)

پیش سخن :

در میان همه مذاهب الهی و انسان های با انصاف جهان، فضیلت و ارزشی بالاتر از عدالت و احسان نیست; اسلام که دین انسان سازی و جامعه سازی و تکامل است; این، دو خصلت را پس از توحید و اساس دین، در راس ارزش ها قرار داده و اهمیت فوق العاده ای برای آنها قائل است .

قرآن می فرماید: «ان الله یامر بالعدل و الاحسان » . ⁽¹⁾ خداوند به عدالت و احسان فرمان داده است .

پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «جماع التقوی فی قوله تعالی ان الله یامر بالعدل والاحسان » . ⁽²⁾ مجموعه تقوا و پرهیزکاری، در این گفتار خدا است که می فرماید: خداوند به عدالت و احسان، فرمان می دهد .

عدالت به معنی حقیقی کلمه، یعنی هر چیزی در جای خود قرار گیرد; بنابراین، هرگونه افراط یا تفریط، تجاوز از قانون عدالت است; نتیجه اینکه در امور اجتماعی، تجاوز به حقوق دیگران بر خلاف اصل عدالت است . امام صادق (ع) می فرمایند: «المیزان العدل » ⁽³⁾ ترازوی سنجش، همان عدالت است . ترازویی که به طور دقیق، حق را از باطل جدا می سازد و حقیقت را نشان می دهد، اندازه ها و حد اعتدال را تبیین می کند، عدالت نیز همان ترازوی دقیق سنجش در همه عرصه های زندگی انسان است .

امیرمؤمنان علی (ع) فرموده اند: «العدل، الانصاف والاحسان; التفضل » ⁽⁴⁾ عدالت آن است که، براساس انصاف، حق مردم به آنها داده شود، ولی احسان آن است که علاوه بر ادای حقوق، بر آنها نیکی کنی . نیز فرمود: «ان العدل میزان الله الذی وضعه للخلق و نصبه لاقامة الحق » ⁽⁵⁾ عدالت، ترازوی سنجش خدا است، خداوند آن را برای (حفظ حقوق) انسان ها قرار داده و آن را برای اجرای حق و برقراری آن نصب کرده است .

عوامل فروپاشی حکومت ها از دیدگاه علی (ع)

عواملی فروپاشی حکومت ها چیست؟

از دیدگاه امام علی(ع) چه چیزهایی باعث می‌شود تا دولت‌ها و حکومت‌ها فرو بپاشند؟

در مجموعه سخنان امام علی(ع) مواردی را می‌توان یافت که در آنها به عوامل فروپاشی حکومت‌ها پرداخته شده است که در این نوشتار به برخی از آنها اشاره می‌شود:

آموزه قرآنی

نهج البلاغه ، گنجینه بی بدیل

نهج البلاغه کتابی جاودانه 

به قلم مرحوم حجت الاسلام و المسلمین علی موحدی ساوجی

سخنان امام علی علیه اسلام
 

علی بن ابی طالب علیه السلام نمونه عالی اسلام، و جلوه پرفروغ ایمان و تقوی، و قرآن ناطق است. رهبری است که جهان با نامش آشنا است. اعمال و خصال برجسته او، در حقیقت نمایشگر قرآن و سنت است. سخنانش، روشنگری است که پرده از روی این حقیقت برمی دارد .و خطوط و نقشهای آن را روشن می سازد.
گفتار علی علیه السلام چون از حقیقت و دانشی بیکران سرچشمه می گرفت و پس از کلام خدا-قرآن- و سخن پیامبر، برترین سخن بود، عالی ترین و بهترین اثر را در جانها می گذاشته و مانند قرآن مورد توجه همگان قرار می گرفته است و با حفظ و ضبط و آموزش و اقتباس در میان مسلمانان راه جاودانگی را می پیموده است. بلندی و اوج سخن علی علیه السلام نه تنها دوستان و شیعیان را به تحسین و تجلیل واداشته است بلکه دشمنان را هم مجذوب خود ساخته تا آنجا که معاویه می گوید:«جز پیامبر هیچکس بهتر از علی سخن ایراد نکرده است.»(1)
و علی علیه السلام بود که در فراز و نشیب زندگی و در گرما گرم جنگ، و آرامش صلح و برفراز منبر روحهای افسرده را صیقل می زد و در همه حال مقاصد عالی خود را به بهترین وجه بیان می کرد.(2)
از عبدالحمید«کاتب»-سخنور و نویسنده نامی و چیره دست عرب که از جوانی در بلاغت و ادبیت شهره گشت و نویسنده آخرین خلیفه اموی بود-پرسیدند چگونه بدین مرتبه رسیدی؟در پاسخ گفت:
«من هفتاد خطبه از خطبه های علی علیه السلام را حفظ کردم و همین در وجود من به منبع جوشانی از علم و ادب مبدل شد.»(3)و همچنین «ابن مقفع»بلاغت و ادبیت را از کلمات علی علیه السلام آموخت.(4)
و نیز «ابن نباته»خطیب معروف مصری متوفای(374ه)گفته:
«من با فرا گرفتن و حفظ صد فصل از پندهای علی علیه السلام گنجینه دانشی اندوخته ام که انفاق و دهش برآن می افزاید.»(5)